Ngắm Private Equity dưới ống kính vạn hoa
Bài viết này nhằm mang đến cho người đọc một cái nhìn đa sắc về cái gọi là private equity (đầu tư vào cổ phần chưa niêm yết, gọi tắt là PE).
Góc nhìn chuyên nghiệp: Theo định nghĩa của Viện CFA, PE là một nhóm tài sản bao gồm cổ phiếu cổ thông, cổ phiếu ưu đãi, hoặc chứng khoán nợ, trái phiếu. Các chứng khoán này do doanh nghiệp phát hành nhưng không được niêm yết rộng rãi cho công chúng, và có chung đặc tính của chứng khoán vốn chủ sở hữu. Do vậy, các khoản đầu tư vốn mạo hiểm (venture capital) và Mua Thâu tóm từ Ban quản lý (Management Buy-Out, MBO) và các khoản cho vay rủi ro (như nợ vay mezzanine và nợ vay cho doanh nghiệp gặp khó khăn về tài chính) cũng sẽ được liệt kê vào nhóm PE. Đọc định nghĩa chuyên nghiệp này xong thấy đầu óc lùng bùng. Thật may là PE còn có thể hiểu theo nhiều góc nhìn thông dụng hơn.
Góc nhìn phổ thông: Đầu tư Private Equity là đem tiền vốn đầu tư vào một doanh nghiệp chưa được nhiều người biết đến (tức cổ phiếu của doanh nghiệp chưa lưu hành rộng rãi). Đầu tư PE cũng bao gồm đầu tư vào doanh nghiệp đại chúng và sau đó chuyển công ty thành công ty sở hữu hạn chế (phi đại chúng). Tùy theo điều khoản đầu tư mà nhà đầu tư PE sẽ có một chút hoặc toàn quyền kiểm soát, đi kèm với đó là công tác trợ giúp với mục tiêu làm doanh nghiệp phát triển lớn mạnh trong một khoản thời gian nhất định (thường là 3 – 8 năm). Mục đích cuối cùng là nhà đầu tư PE sẽ bán lại phần vốn đã đầu tư này với giá trị cao hơn nhiều lần, tức tạo ra lợi nhuận trên khoản đầu tư.
Tuy định nghĩa phổ thông này đã đơn giản hơn, nhưng đọc vẫn khó thông não và thấy chán. Vậy nên mình tìm cách diễn giải PE theo cách khác, thông dụng hơn nữa cho mọi người dễ hiểu.
Góc nhìn hôn nhân: PE là một cuộc hôn nhân chắc chắn có li dị. Chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư cùng ký hợp đồng hôn nhân với thời hạn nhất định, quy định mỗi bên sẽ được làm gì, có quyền nghĩa vụ gì, và khi nào thì li dị, khi li dị thì chia chác ra sao. Cuộc hôn nhân này có thể hạnh phúc hay không tùy theo 2 bên có hòa hợp hay xung khắc. Tuy vậy, cho dù tình cảm thế nào, thì cũng phải có lúc đường ai nấy đi. Nhà đầu tư PE chỉ chung thủy có thời hạn với một khoản đầu tư. 
Góc nhìn bóng đá: đầu tư PE là làm việc của ông bầu bóng đá. Ông bầu lang thang cùng làng khắp xóm, xem mấy đứa trẻ chơi đá bóng trong sân làng hay trên vỉa hè, dùng đôi mắt nhà nghề tìm kiếm mấy chú nhóc có tài năng thiên bẩm với trái bóng. Ông bầu sẽ mang mấy cậu nhóc về câu lạc bộ, bỏ tiền nuôi và dạy chơi bóng đá chuyên nghiệp. Sau một số năm nhất định, ông bầu sẽ chuyển nhượng lại mấy tài năng bóng đá này cho các câu lạc bộ lớn, và thu được một số tiền gấp nhiều lần số tiền đã bỏ ra nuôi dạy các cậu. Dĩ nhiên, không phải cậu trẻ nào cũng được chuyển nhượng với giá hời. Dù vậy, chỉ một hoặc hai cậu nhóc trở thành sao bóng đá cũng đủ để ông bầu có lợi nhuận khủng và bù đắp khoản lỗ đầu tư cho các cậu bé chỉ thành sao xẹt khác. 
Góc nhìn KPOP: đầu tư PE giống như là việc của bầu bầu ca sĩ hay ban nhạc KPOP. Tương tự mấy ông bầu bóng đá, mấy tay tuyển mộ ca sĩ sẽ đi tìm và lôi kéo đầu quân mấy bạn trẻ ca sĩ nghiệp dư, chưa có tên tuổi, nhưng có dấu hiệu tiềm năng. Công việc còn lại là đầu tư tiền bạc, thời gian dạy dỗ, huấn luyện, thêm công nghệ và bộ máy truyền thông để biến các cô cậu này thành ca sĩ nổi tiếng. Dĩ nhiên khi các cô cậu này mà thành sao nổi tiếng rồi thì khoản đầu tư chắc chắn có lời.
Trong thực tế thì đầu tư PE có nhiều sắc thái và hình thức khác nữa. Nhưng bản chất của đầu tư PE là không khác mấy với so với công việc của ông bầu bóng đá hay công ty quản lý ban nhạc KPOP: bỏ công sức đãi cát tìm vàng, bỏ tiền nuôi dưỡng tài năng để sau vài năm sẽ tạo ra một tên tuổi mới, được xã hội đánh giá cao. Mục đích cho việc này vẫn là lợi nhuận, nhưng ý nghĩa sâu xa là rất lớn: kết quả đầu tư PE không chỉ mang lại lợi nhuận cho nhà đầu tư, mà người nhận đầu tư cũng có lợi, và toàn xã hội được hưởng lợi từ một cái gì tốt đẹp hơn đã được tạo ra. Chỉ có điều không phải thương vụ nào cũng thành công, và chỉ có một số ít thương vụ trở thành sao sáng, mang lại lợi nhuận tốt mà thôi. Đây cũng chính là quy luật của đầu tư: high risk – high return (rủi ro cao – lợi nhuận cao).
Đó cũng là vẻ đẹp sâu sắc của đầu tư PE, làm mình phải lòng ngay từ lúc mới gặp.
