Dựng Mô hình theo lớp: Nền móng của Mô hình thực chiến cho thương vụ Private Equity – Investment Banking

Trong lĩnh vực vốn cổ phần chưa đại chúng (Private Equity – PE) và ngân hàng đầu tư (Investment Banking – IB), dù bạn đang làm một thương vụ đầu tư PE, định giá công ty, hay chuẩn bị thuyết trình trước Hội đồng đầu tư, bạn phải có trong tay một mô hình tài chính mang tính thực chiến, áp dụng cụ thể thương vụ của bạn, một mô hình hoạt động trơn tru như máy.

Nhưng đây là bí mật mà ít ai nói với bạn ngay từ đầu: mô hình tốt nhất không được xây xong liền một phát. Các mô hình này được xây dựng theo từng lớp. Giống như các kiến trúc sư đặt nền móng trước khi xây tường và trần nhà, một mô hình tài chính vững chắc phát triển từng bước một – mỗi lớp củng cố lớp tiếp theo. Cách tiếp cận theo từng lớp này không chỉ giúp bạn làm việc nhanh hơn mà còn làm cho mô hình của bạn mạnh mẽ, linh hoạt và dễ dàng cập nhật hơn khi cần. Hãy cùng nhau phân tích.

Lớp 1: Cốt lõi từ số liệu quá khứ – Đảm bảo Số liệu Quá khứ phải đúng

Mọi mô hình đáng tin cậy đều phải được xây dựa trên dữ liệu tài chính quá khứ rõ ràng, trình bày bài bản. Điều này đòi hỏi bạn phải thu thập ít nhất 3 năm (tốt nhất là 5 năm) dữ liệu Báo cáo Kết quả Kinh doanh, Bảng Cân đối Kế toán và Báo cáo Lưu chuyển Tiền tệ. Tốt nhất mô hình nên dựa trên báo cáo tài chính được kiểm toán bởi các công ty kiểm toán uy tín. Ở giai đoạn này, bạn cần thực hiện:

• Xác định hiệu quả kinh doanh quá khứ, các xu hướng và nguyên nhân gốc rễ của chúng.
• Xác định các thước đo chính (tỷ suất lợi nhuận, tỷ lệ tăng trưởng, chi phí vốn, v.v.) dẫn dắt hiệu quả kinh doanh và xu hướng quá khứ.
• Chỉnh lại các yếu tố bất thường (ví dụ: những biến động do COVID-19, lỗ tỷ giá hối đoái, các khoản thu nhập không thường xuyên).

Tại sao lớp này quan trọng: “Rác vào – Rác ra” (Garbage In – Garbage Out). Phân tích quá khứ chính xác giúp hình thành nền móng cho các giả định tương lai của mô hình. Các phân tích này tiết lộ những gì là cơ sở cho các hoạt động bình thường của doanh nghiệp. Nếu không có nền móng này, mô hình của bạn có thể trở thành một lâu đài tuyệt đẹp xây trên cát biển.

Lớp 2: Các yếu tố dẫn động vận hành – Nhúng thực tiễn kinh doanh vào mô hình

Tiếp theo là logic dựa trên các yếu tố vận hành – một yếu tố khác biệt quan trọng giữa một bảng tính excel nghiệp dư và mô hình thực chiến cho thương vụ PE – IB. Thay vì nhập vào mô hình các tỷ lệ tăng trưởng doanh thu hoặc chi phí chủ quan (điều thường thấy trong các mô hình tài chính nghiệp dư), bạn phải nhìn mọi thứ dưới góc độ của yếu tố đầu vào thực tế. Để làm điều này, nguyên tắc MECE (Mutually Exclusive – Collectively Exhaustive, tức nguyên tắc không trùng lắp – bao hàm toàn diện) rất hữu ích. Ví dụ, để dự báo doanh thu, bạn có thể áp dụng: Số lượng cửa hàng × doanh thu trung bình trên mỗi cửa hàng; Sản lượng × giá trên một đơn vị; Tỷ lệ sử dụng × công suất × giá cả, v.v. Đối với chi phí, sử dụng công thức Số lượng nhân viên × mức lương trung bình hoặc chi phí trên mỗi lần giao hàng × số lượng giao hàng có tính thuyết phục hơn bất kỳ số liệu thô nào.

Tại sao lớp này quan trọng: Trong một giao dịch, bạn sẽ được hỏi “Nếu chúng ta mở thêm 10 cửa hàng thì sao?” hoặc “Nếu tiền lương tăng 5% thì sao?”. Các mô hình dựa trên yếu tố vận hành giúp việc trả lời những câu hỏi này dễ dàng chỉ bằng cách thay đổi yếu tố đầu vào.

Lớp 3: Báo cáo Tài chính – Xây dựng động cơ

Sau khi các giả định đã được thiết lập, bạn sẽ dự báo ba báo cáo tài chính (Báo cáo Kết quả Kinh doanh, Bảng Cân đối Kế toán và Báo cáo Lưu chuyển Tiền tệ) trong 5-10 năm tới. Nhưng trước khi xây dựng ba báo cáo này, bạn có thể cần xây dựng một số bảng tính trung gian. Đây là công đoạn mà mọi yếu tố trở nên cơ động: doanh thu được liên kết và dẫn dắt chi phí vốn (Capex), vốn lưu động, nợ cũng như vốn chủ sở hữu. Ở lớp này, bạn sẽ phải

• Gắn kết các yếu tố dẫn động doanh thu với lợi nhuận gộp và EBITDA
• Dự báo vốn lưu động (số ngày phải thu, phải trả, tồn kho)
• Mô hình hóa chi phí vốn và khấu hao một cách logic
• Dự phóng nợ vay và vốn chủ sở hữu theo nhu cầu vốn

Đối với bước này, bạn nhớ lập công thức theo cách đi từ trên xuống dưới. Nên tránh nhập số liệu thô vào mô hình – luôn lập công thức tham chiếu từ giả định ban đầu.

Tại sao lớp này quan trọng: Đây là động cơ của mô hình, đảm bảo tất cả các bộ phận chuyển động – tăng trưởng, tỷ suất lợi nhuận, đầu tư, tài chính – kết hợp với nhau thành một câu chuyện tài chính mạch lạc.

Lớp 4: Lớp thương vụ – Góc nhìn của Vốn Cổ phần Chưa Đại Chúng và Ngân hàng Đầu tư

Đây là giai đoạn mà mọi thứ rất thú vị – vì rất đặc thù cho từng giao dịch. Trong lĩnh vực PE, đây là lúc xây lớp thương vụ: Nguồn và Sử dụng vốn; Cấu trúc giao dịch: Công cụ vốn chủ sở hữu (định giá, tỷ lệ sở hữu, quyền và nghĩa vụ, v.v.) và các khoản nợ (số tiền vay, lãi suất, lịch trả nợ, khế ước ràng buộc); giả định thoái vốn (ví dụ: bội số thoái vốn EV/EBITDA 10x, IRR 5 năm ở mức MOIC bằng 3.0x, v.v.). Trong lĩnh vực IB, lớp thương vụ bao gồm cơ chế định giá DCF; xác định công ty tương đồng và giao dịch tương đương; phân tích mức độ pha loãng/mức độ tăng giá trị trong thương vụ M&A.

Tại sao lớp này quan trọng: Bước này chính là sự khác biệt giữa một mô hình tài chính thông thường và một mô hình dùng trong giao dịch PE – IB. Nó thể hiện giao dịch được cấu trúc thế nào, giá trị được tạo ra ra sao và các bên thu được lợi nhuận thế nào.

Lớp 5: Kết quả và Dashboard (Bảng điều khiển) – Kể Câu chuyện

Không có mô hình nào hoàn chỉnh nếu thiếu phần trình bày kết quả rõ ràng và dễ hiểu. Lớp này bao gồm phần trình bày Tóm tắt Kết quả; Bảng Dashboard; Các thước đo kết quả chính: IRR, MOIC, CAGR doanh thu, tỷ suất lợi nhuận EBITDA; Bảng phân tích độ nhạy (ví dụ: IRR so với các yếu tố chính); Phân tích kịch bản và kết quả kiểm kịch bản; Biểu đồ và hình ảnh minh họa trực quan dùng cho slide trình bày, v.v.

Tại sao lớp này quan trọng: Đây là những gì khách hàng, đối tác hoặc Hội đồng đầu tư của bạn đọc đầu tiên. Một bảng Dashboard cho phép điều chỉnh thông số đầu vào kèm theo trang Tóm tắt Kết quả rõ ràng sẽ biến mô hình của bạn thành một câu chuyện hấp dẫn và một công cụ hiệu quả trợ giúp việc ra quyết định.

Lớp hoàn chỉnh: Kiểm tra và Định dạng

Bạn sẽ chưa thể hoàn thành mô hình cho đến khi mô hình của bạn:

• Được áp nguyên tắc trình bày theo màu (đầu vào nền vàng, quá khứ xanh lam, công thức liên kết màu đen)
• Được kiểm tra lỗi (không có vòng lặp, không có liên kết gãy)
• Dễ dàng in ấn và xếp trang (phân trang, cố định cột và hàng, bố cục rõ ràng).

Tại sao lớp này quan trọng: Trong các giao dịch quy mô lớn, mô hình tài chính thường được chia sẻ, kiểm tra và mổ xẻ. Mô hình rõ ràng thể hiện sự chuyên nghiệp, cẩn thận chi tiết và có độ tin cậy cao. Nếu mô hình của bạn đáp ứng các yêu cầu này, bạn có thể tự hào về nó.

Lời kết: Hãy suy nghĩ như kiến trúc sư

Dù bạn đang xây mô hình cho thương vụ PE hay giao dịch sáp nhập, hãy luôn tư duy theo từng lớp: Nền móng, tiếp đến là Cấu trúc rồi cuối cùng là Chi tiết thương vụ. Cách tiếp cận có cấu trúc này không chỉ giúp bạn xây mô hình nhanh hơn mà còn giúp bạn xây hiệu quả hơn. Nó tạo ra kết nối rõ ràng khi giao dịch trở nên phức tạp và giúp bạn tự tin khi trình bày trước cấp trên. Vì vậy, lần tới khi bạn xây dựng mô hình Excel của mình, hãy quên việc nhảy thẳng vào làm ngay báo cáo tài chính hay cấu trúc thương vụ. Hãy bắt đầu với những điều cơ bản. Xây dựng từng lớp một. Và một khi kết hợp tất cả các lớp lại với nhau, mô hình của bạn sẽ trở thành một công cụ giúp thương vụ thành công, chứ không chỉ đơn thuần là bảng tính.

Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích và muốn tìm hiểu thêm về cách xây dựng mô hình thực tế cho các giao dịch PE và IB, hãy đăng ký khóa học của Vietnam Investment Nurturing Hub về “Mô hình Tài chính cho Đầu tư Vốn Cổ phần Chưa Đại Chúng – Ngân hàng Đầu tư (Cấp độ Cơ bản)”