Hành trình đến với Private Equity và Investment Banking
Người ta thường nói nghề chọn mình, chứ mình không chọn nghề. Trải qua hơn 20 năm làm nghề, càng ngẫm thì càng thấy đúng. Việc chọn làm ngành PE và IB của mình hình như luôn do các sự kiện ngẫu nhiên sắp xếp.
Warning: Post dài, kể lể sự nghiệp 
Mù tịt về PE thời sinh viên thực tập Hồi còn là sinh viên sắp ra trường, giữa thập kỷ 1990, nhờ biết tiếng Pháp, mình được đi theo các chuyên gia từ công ty SIDI của Pháp đến đánh giá các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại vùng đồng bằng Sông Cửu Long và Đông Nam bộ, mục tiêu là để cho vay vốn giúp họ phát triển sản xuất kinh doanh. Việc được tiếp cận doanh nghiệp SME, gặp gỡ các chủ doanh nghiệp SME, làm quen quy trình tài trợ đã nhen nhóm trong mình mối quan tâm đến việc làm thế nào tài trợ kinh doanh cho các SME hiệu quả nhất, vừa giúp họ phát triển vừa giúp nhà đầu tư kinh doanh vốn bền vững. Thời đó cái gì cũng mới và thiếu ở Việt Nam nên các bên đều chưa biết cách tài trợ hiệu quả, chưa có cách nào bảo vệ vốn cho nhà đầu tư. Lúc đó, mình thấy cho vay không thế chấp thì không ổn, nhưng cũng chưa biết gì về đầu tư private equity hay cấu trúc thương vụ đầu tư nên không thể góp ý gì.
Làm due diligence deal M&A ngay ngày đầu đi làm Khi mới đi làm, năm 1997, mình được nhận vào làm kiểm toán cho PriceWaterhouse (chưa là PWC). Sau một tuần học nghiệp vụ kiểm toán, mình được cử đi làm tra soát tài chính (financial due diligence) cho một thương vụ thâu tóm (acquisition): hãng bia Foster (Úc) mua lại BGI (Pháp) tại Việt Nam. Do giá trị tài sản trong thương vụ này rất lớn, không thua kém gì thương hiệu, nên việc thẩm tra soát xét tài chính, tài sản rất kỹ lưỡng. Đó là lần đầu tiên trong đời mình làm due diligence tại thực địa. Trải nghiệm này phải nói là quý như vàng, vì mình được hướng dẫn làm tra soát rất kỹ đủ loại tài sản, từ máy móc thiết bị, tồn kho phụ tùng, đến cả nguyên liệu nguyên liệu gốc pha chế nước giải khát (rất đắt tiền). Kinh nghiệm làm tra soát này cùng các nghiệp vụ kiểm toán đã trở thành nền tảng nghiệp vụ quý cho việc mình khi làm due diligence các thương vụ đầu tư PE hay M&A sau này. Tuy vậy, tại thời điểm 1997, mình cũng chưa biết gì về private equity hay M&A.
Lần đầu làm nghiên cứu đầu tư cổ phiếu chưa niêm yếtKhi làm ở Quỹ đầu tư Phát triển Đô thị TP. HCM (HIFU), giai đoạn 1998-1999, có một vài lần phòng thẩm định của mình được giao nhiệm vụ thẩm định, định giá cổ phiếu để quỹ tham gia mua. Đây là những lần nghiên cứu đầu tư cổ phiếu chưa niêm yết đầu tiên của mình. Dù chưa phải là toàn bộ quy trình đầu tư cổ phiếu chưa niêm yết chính thống như PE, đây là giai đoạn dẫn nhập rất thú vị cho mình và các đồng nghiệp lúc đó (những người mà sau này đều trở thành Giám đốc công ty quản lý quỹ hoặc Giám đốc đầu tư của quỹ). Mình tích lũy kinh nghiệm phân tích và biết cách dùng các công cụ mô phỏng đánh giá rủi ro nhiều trong giai đoạn này.
Bước nhẹ chân vào ngành PE Đầu những năm 2000, khi đã tốt nghiệp MBA ở Anh và đã kinh qua vài năm làm thẩm định cho quỹ đầu tư HIFU, mình gia nhập Mekong Capital với tư cách là một trong 2 chuyên viên đầu tư làm thương vụ (deal-doers) đầu tiên của quỹ. Còn Mekong Capital lúc đó cũng là quỹ đầu tư PE đầu tiên của Việt Nam. Thời điểm đó, mình chưa biết gì về private equity, chưa biết làm deal thế nào, cấu trúc deal ra sao. Mình chỉ biết lập mô hình tài chính, còn viết báo cáo chuẩn thì chỉ lờ mờ. Công ty mới, ngành mới, không ai chỉ dạy, mình chỉ tự học, tự tìm tòi (đã vậy mình còn chỉ dạy lại người khác). Đó là thời kỳ mình mới gia nhập ngành PE còn non trẻ của Việt Nam, mình và đồng nghiệp mất rất nhiều công sức để làm cho các doanh nghiệp biết PE là gì và họ được gì khi nhận đầu tư PE.
Lần đầu cấu trúc và làm deal bán công ty đầu tiên Mình rời Mekong Capital để về làm doanh nghiệp cho gia đình vì ba mình sẽ nghỉ hưu. Vì cả nhà mình sẽ không có ai tiếp quản doanh nghiệp, nên 2 cha con đã quyết định cấu trúc 2 doanh nghiệp sáp nhập thành một công ty cổ phần. Mục tiêu là bơm thêm vốn, huy động thêm 1 đợt từ nhiều cổ đông mới, và cuối cùng là bán cổ phần của ba mình. Mình đã làm đúng các bước này, đóng deal, giúp ba mình thu tiền dưỡng già và về hưu. Còn công ty có người khác tiếp quản, mình thì quay lại với nghề PE. Số phận đã sắp xếp mình làm deal IB đầu tiên là cho người nhà.
Quay trở lại PE, được học nghề nhiều hơn Sau khi bán cổ phần của ba mình cho người chủ mới, mình gia nhập quỹ Aureos Capital, một quỹ PE kỳ cựu đầu tư PE toàn ASEAN. Thời kỳ này mình được đi huấn luyện nghiệp vụ rất nhiều, từ Sri Lanka đến Kenya, nhiều nhất là đi London vì quỹ có trụ sở tại London. Các đợt tập huấn này trang bị cho mình nhiều kiến thức và kỹ năng về PE, và đặc biệt mình được học nhiều từ đồng nghiệp ở châu Phi, châu Mỹ La Tinh, châu Á, Đông Nam Á. Thời gian làm việc tại Aureos Capital đã cho mình cơ hội trực tiếp làm đóng và thoái vốn các khoản đầu tư PE, ngoài ra còn học hỏi nhiều về PE, không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở nhiều nước khác.
Tham gia vào quy trình fund raising và làm deal bán công ty Rời Aureos Capital, số phận đặt mình vào vị trí Tổng Giám đốc Công ty quản lý quỹ Sài Gòn (Saigon Capital) mà không qua quá trình xin việc. Số phận cho mình làm tiếp một bước nữa của quy trình đầu tư PE: lập quỹ, đi gọi vốn. Nhờ vậy, mình được trải nghiệm thêm nhiều bước của quá trình lập hồ sơ cho quỹ ngay từ đầu, và sau đó đi roadshow huy động vốn ở các nước. Giai đoạn 2008 – 2012, khủng hoảng thế giới xảy ra làm cho việc huy động vốn từ nước ngoài hoàn toàn bất khả thi. Năm 2012, cổ đông đã quyết định bán công ty quản lý quỹ. Và một lần nữa, với tư cách là Tổng giám đốc, mình tham gia chủ trì triển khai toàn bộ quá trình bán công ty: tìm kiếm người mua, cung cấp thông tin cho quá trình tra soát, làm thủ tục hồ sơ pháp lý.
Và cuối cùng là làm tư vấn ngân hàng đầu tư (IB) đa dạng Sau Saigon Capital là giai đoạn hơn 10 năm mình làm tư vấn đủ dạng thương vụ, từ đầu tư thâu tóm công ty sắp phá sản (bất động sản, năm 2012, y chang như 2023) đến thu xếp vay hợp vốn tài trợ dự án nhều trăm triệu đôla Mỹ, tái cấu trúc nợ vay, thâu tóm công ty mục tiêu đang niêm yết cho bên mua nước ngoài, phát hành trái phiếu, v.v. Nhờ sự đa dạng này mà kinh nghiệm mình tích lũy được phải nói là khá phong phú, vô cùng thú vị. 
Nếu bạn nào muốn nghe mình chia sẻ các trải nghiệm nghề nghiệp này và cũng muốn học hỏi để bước vào ngành PE và IB, bạn có thể đăng ký khóa học Nghiệp vụ Private Equity và Investment Banking cho Deal-doers (Cấp độ Analyst) do mình phụ trách. Bảo đảm các bạn sẽ có nhiều khám phá và trải nghiệm thú vị!
